Arslan KÜÇÜKYILDIZ[1]
Özet:
Mankala, Türk dünyasında Dokuz Kumalak, Dokuz Korgol gibi farklı adlarla bilinen ve zevkle oynanan bir Türk zekâ oyununun, dünyadaki genel adıdır. Türkiye'de Mangala adıyla gündeme getirilen oyun, farklı bölgelerde yüze yakın isimle, kısmî değişikliklerle oynanmaktadır. Oyun üzerinde durmamızın sebebi, oyunun Türk Zekâ Oyunları içinde özgün bir yeri olmasıdır. Oyunla ilgili yeterince derleme ve inceleme yapılmamıştır. Türkiye'de oyunun oynandığı yerlere ve oynamasını bilen kişilere ulaşma çabamız, bizi çok zeki insanlara ve özgün Türk kültürünün başka zenginliklerine götürmüştür. Eldeki veriler ve oyunu çocukluğunda oynamış yüzden fazla kişiyle yaptığımız görüşmelerde tespit ettiğimiz bilgilere göre oyunun gelişmesindeki ana hatlar ortaya çıkmıştır. Mangala’nın diğer zekâ oyunlarımızla ilişkilerine dair bilgiler bulunmuştur. Oyunun ülkemizdeki en ilkel hali ile günümüzde piyasaya sürülmüş hali arasındaki geçişler dikkat çekici ve yeni araştırmalara kapı aralayıcı özelliktedir.
SATRANÇ’IN ATASI OLAN TÜRK ZEKÂ OYUNU; MANGALA
Yöntem
Mangala, esas itibariyle çobanların yere karşılıklı belli sayıda kazdıkları kuyulara, belli sayıdaki taşları sırayla bırakarak oynadıkları bir oyundur. Kuyu ve taş sayısı, ülke ve yörelere göre değişebilmektedir. Oyunun Türk dünyasında ve Türkiye’de, yörelere göre değişebilen yüzden fazla adını, ondan fazla farklı taş ve kuyu sayıları ile ve değişen kurallarla oynandığını tespit ettik.[2] Bu çalışmamızda, dünyanın çok iyi bildiği, Türkiye’de ise unutulmakta olan bir Türk Zekâ Oyunu, çeşitli yönleriyle ele alınacaktır.
Oyun Satranca benzeyen, her yaş ve seviyeden insanın zevkle oynadığı bir zekâ oyunudur. Dünyanın birçok ülkesinde, yüze yakın adla, değişik şekillerde, Türkiye ve Türk Dünyasında ise yüzden fazla farklı adla, onlarca değişik çeşidi oynanmaktadır. Birbirine küçük farklarla benzeyen bu oyunların oluşturduğu oyun ailesine genel ad olarak Dünyada Mankala, Türkiye’de ise Mangala denilmektedir. Mangala, özel olarak dünyada Irak, Suriye, Mısır gibi ülkelerde, ülkemizdeyse Gaziantep, Urfa, Hatay, Mardin, Diyarbakır gibi illerimizde oynanan oyunun adıdır. Bu illerimizde Mangala adıyla diğerlerinden biraz fazla kurallaşmış haliyle oynanması (7 kuyu x 7 taş) ve genç girişimcilerin, Osmanlı döneminde İstanbul’da oynanan bu aileden bir oyunu (6 kuyu x 4 taş), 2009 yılında ciddi bir kamuoyu çalışması yaparak, Mangala adıyla piyasaya sürmeleri, bu adın yerleşmesine sebep olmuştur. Böylece resmî bir müdahale olmaksızın oyunun tekleştirilmesi de gündeme gelmiştir. (Sovyetler Birliği döneminde, Türklerin oynadığı bu oyunun, değişik kuyu adedi, taş sayısı ve kuralları tektipleştirilmiş-formalaştırılmış-, farklı oynanış şekilleri de unutulmaya bırakılmıştır. Buna rağmen, Türkistan’da halen oyunun farklı oynanış biçimleri de yaşamaktadır.) Dolayısıyla biz de makalemizde Türkiye’de ve Türk Dünyasında bu oyunların oluşturduğu geniş aileye Mangala diyeceğiz. Osmanlı döneminde oynanan Minkale adlı oyundan yola çıkılıp, kuralları belirlenmiş, tahtası şekillendirilmiş olarak Mangala adıyla satışa sunulan oyunu Mangala(Osmanlı) adıyla zikredeceğiz. Türkiye’de halen yaygın olarak kullanılan diğer adları (Eme, Emen, Foduk, Han, Hane, Kale, Melle, Mene, Mere, Yalak vb.) tür adı olarak kullanmaktan kaçınmamızın sebebi, mevcut tanıtımı desteklemektir. Ancak, oyunun farklı biçimlerinin var olmaya devam etmesini de büyük bir zenginlik olarak görüyoruz. Üstelik bu farklılıklar, Bir Türk oyunu olan Mangala’nın, Satrançla akrabalık ilişkilerine dair ipuçları verdiği için, çok önemlidir.
[1] TRT-Yapımcı/Yönetmen
[2] Oyuna ilgimizin hikâyesi için ayrıca bkz: http://mangala.blogcu.com/
.......................................................
(YAZININ DEVAMI İÇİN AŞAĞIDAKİ BAĞLANTIYI TIKLAYINIZ)
http://xa.yimg.com/kq/groups/4995649/989872590/name/satrancinatasimangala.doc
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder